PHƯỜNG CỦI: tên thôn. Theo sổ địa bạ lập năm Gia Long thứ 10 (1811), Phường Củi là một thôn của thuộc Hà Bạc, huyện Vĩnh Xương, phủ Diên Khánh, trấn Bình Hòa, phía Đông giáp thôn Vạn An Hương Thạnh (nay là Vạn Thạnh), phía Tây giáp sông Trường Giang (tức sông Cái) và núi Xưởng (tức hòn Trại Thủy), phía Nam giáp xã phụ lũy Phước An (nay là Phước Hải) và núi, phía Bắc giáp xã phụ lũy Phước An (1).

Đến đời Đồng Khánh đổi theo mỹ tự là thôn Phương Sài thuộc tổng Xương Hà, huyện Vĩnh Xương, phủ Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa (2). Khi thị xã Nha Trang được thành lập (1937), Phương Sài trở thành phường Đệ Tứ. Năm 1958 bãi bỏ quy chế thị xã, chia Nha Trang thành 2 xã là Nha Trang Đông và Nha Trang Tây, Phương Sài là một thôn thuộc xã Nha Trang Tây. Năm 1970 tái lập thị xã Nha Trang, Phương Sài là một khu phố thuộc quận II của thị xã. Đến năm 1972 đổi thành phường Phương Sài. Năm 1977, Phương Sài được tách thành 2 phường mới: Phương Sơn (phía núi) và Phương Sài (phía sông) thuộc thành phố Nha Trang, lấy đường Phương Sài làm ranh giới. Lúc mới thành lập, phường Phương Sài gồm 5 khóm dân cư: Phương An, Độc Lập, Phường Củi Đông, Phường Củi Tây và Cận Giang. Hiện nay phường Phương Sài có 10 tổ dân phố: tổ 1 và 2 Phương An, tổ 3 và 4 Độc Lập, tổ 5 và 6 Phường Củi Đông, tổ 7 và 8 Phường Củi Tây, tổ 9 và 10 Cận Giang.

Thôn Phường Củi nằm ở phía hạ lưu sông Cái. Xưa kia, sông Nha Trang vừa sâu vừa rộng chứ không như hiện nay. Bến Trường Cá ở Phường Củi ăn sâu vào tận chân núi Trại Thủy chùa Hải Đức và núi Gành chùa Kim Sơn. Nước lênh láng như biển (3). Dựa vào địa thế có sông có núi, những người dân đầu tiên đến đây khai phá chắc đã mưu sinh bằng nghề chặt cây đốn củi rồi đóng bè xuôi theo dòng sông Cái chuyển đi nơi khác bán đổi lấy lương thực sống qua ngày. Từ đó địa danh Phường Củi (tên Nôm) - mà sau này là Phương Sài (tên Hán Việt) - ra đời. Hiện nay, Phương Sài là một trong 19 phường nội thành thuộc TP. Nha Trang, địa chỉ trang web của phường Phương Sài phuongphuongsai.gov.vn

Trụ sở UBND phường Phương Sài

Trụ sở Công an phường Phương Sài

NVT Sưu tầm

Chú thích:

(1) Nguyễn Đình Đầu, Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn - Khánh Hòa, NXB Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 259
(2) Quốc Sử Quán triều Nguyễn, Đồng Khánh Địa Dư Chí, NXB Thế Giới, Hà Nội, 2003, tr. 1633
(3) Quách Tấn, Xứ Trầm hương, Hội VHNT Khánh Hòa tái bản lần thứ hai, 2002, tr. 97

* Trích bản thảo sách "Địa danh Khánh Hòa xưa và nay" của Nguyễn Man Nhiên