Những gì không phù hợp sẽ tự đào thải
| 06-02-2013Mỗi thời đại có đặc điểm khác nhau. Giờ chúng ta không thể bắt mọi người sống theo lối sống ngày xưa được. Nhịp sống giờ gấp gáp hơn, thanh niên và cả người lịch sự cũng không thể ngồi “nhâm nhi” thưởng trà, khề khà thưởng rượu như cụ Nguyễn Tuân hay các ông đồ xưa được. Tức là nó có sự chuyển đổi theo từng giai đoạn lịch sử, thế nhưng cái thanh lịch vẫn cần phải giữ. Uống rượu có thể uống nhanh hơn, nhưng không phải bê cả cốc vại "Zô zô", rồi uống tràn hết cả ra mép… Câu cảm ơn và xin lỗi theo tôi vẫn phải là câu cửa miệng, nhưng rất tiếc các bạn thanh niên bây giờ hầu như đã lãng quên. Nhiều bạn trẻ bây giờ vào hàng quán coi bưng bê là nhiệm vụ của người phục vụ, có quyền không cần phải cám ơn. Câu xin lỗi thì có vẻ khó khăn! Ví như va quệt nhau ở ngoài đường, nếu một người nhún nhường, nhận lỗi sẽ chẳng có chuyện gì. Nhưng đằng này, vừa xảy ra va chạm đã giơ nắm đấm, thậm chí là đâm chém nhau rồi… Những chuyện đó có nguyên nhân sâu xa từ những vấn đề xã hội, xuất phát từ ứng xử không lịch sự mà ra.
Người Hà Nội xưa ra đường giàu không ai biết, nghèo không ai hay, không như một số người mới giàu lên bây giờ. Trong khi ngày nào cũng có cháu muốn chữa bệnh tim mà không có tiền, phải nhờ xã hội ủng hộ; học sinh miền núi, chân đi học không có dép, quần áo có manh mỏng, trời rét ngồi trong lớp gió lùa… thì nhiều người vào quán ăn một bữa mất dăm ba triệu là bình thường. Tôi nghĩ, những chuyện đó không chỉ là bất bình đẳng trong xã hội mà nó còn là cách ứng xử giữa con người với nhau. Bớt đi một miếng ăn ủng hộ cho một việc thiện thì có ý nghĩa biết bao. Hơn nữa, bây giờ tính vô cảm của người Hà Nội đang tăng lên. Nhiều khi đi trên xe buýt nhìn thấy kẻ cắp móc túi, mà lờ đi, hay đi đường thấy người gặp tai nạn, mà không dừng lại giúp đỡ, đưa người bị thương vào bệnh viện… Hà Nội vẫn còn rất nhiều người tốt, nhưng vẫn có những trường hợp cá biệt làm cho Hà Nội không đẹp.
Người Hà Nội xưa ra đường giàu không ai biết, nghèo không ai hay, không như một số người mới giàu lên bây giờ. Trong khi ngày nào cũng có cháu muốn chữa bệnh tim mà không có tiền, phải nhờ xã hội ủng hộ; học sinh miền núi, chân đi học không có dép, quần áo có manh mỏng, trời rét ngồi trong lớp gió lùa… thì nhiều người vào quán ăn một bữa mất dăm ba triệu là bình thường. Tôi nghĩ, những chuyện đó không chỉ là bất bình đẳng trong xã hội mà nó còn là cách ứng xử giữa con người với nhau. Bớt đi một miếng ăn ủng hộ cho một việc thiện thì có ý nghĩa biết bao. Hơn nữa, bây giờ tính vô cảm của người Hà Nội đang tăng lên. Nhiều khi đi trên xe buýt nhìn thấy kẻ cắp móc túi, mà lờ đi, hay đi đường thấy người gặp tai nạn, mà không dừng lại giúp đỡ, đưa người bị thương vào bệnh viện… Hà Nội vẫn còn rất nhiều người tốt, nhưng vẫn có những trường hợp cá biệt làm cho Hà Nội không đẹp.
Nét thanh lịch của thiếu nữ Hà Nội.Ảnh:Nam Việt
Gần đây có một số ý kiến trên các trang mạng nói rằng, người nhập cư làm xấu văn hóa Hà Nội, ý kiến của ông thế nào?
- Tôi cho đó là quan niệm không đúng! Người Hà Nội gốc bây giờ chỉ có 5% sau khi mở rộng. Hà Nội vẫn là nơi tập trung, hội tụ và lan tỏa, nên chính người Hà Nội là người các tỉnh về. Người tứ xứ về Hà Nội làm nên kinh thành Thăng Long, làm nên các phố nghề chứ không phải ai khác. Cho nên bây giờ nhìn cái xa ấy để đánh giá cái bây giờ thì không nên vơ đũa cả nắm. Ở đâu cũng có người tốt, người chưa tốt. Ở quê cũng có người đầu gấu, có "Chí Phèo", nhưng cũng có rất nhiều người tốt. Vậy nên, người về Hà Nội ai chưa phù hợp với văn minh của Hà Nội, ứng xử chưa phù hợp với người đô thị thì phải tạo điều kiện cho người ta sửa. Qua công tác tuyên truyền của báo chí, giáo dục chung của xã hội, dần dần người ta sẽ nhận thức ra và trở thành người biết cách ứng xử văn minh, thanh lịch của Hà Nội.
Hơn thế, tôi còn cho rằng, những gì không phù hợp với tính cách Hà Nội sẽ tự đào thải, dần mất đi. Tôi nhớ hồi giải phóng Thủ đô được ít năm, thanh niên đầu bù tóc rối, quần loe là lập tức bị thanh niên cờ đỏ mang kéo cắt. Nhưng về sau có phải làm thế nữa đâu, tự nhiên quần loe, tóc dài mất đi. Hay chiếc cà-vạt của nam giới, ngày xưa vừa phải, nhưng có thời kỳ thu lại chỉ bằng ngón tay, có lúc lại loe ra bằng bàn tay, nhưng giờ trở lại như cũ… Cho nên ta không nên sốt ruột, xây dựng văn hóa ứng xử mà sốt ruột cũng không được. Cần có một thời gian nhất định, nó sẽ tự đào thải những gì không phù hợp với tính cách Hà Nội.
Lấy gia đình làm gốc
Trong bối cảnh hiện tại, theo ông, nên làm thế nào để phát huy cái đẹp, góp phần xây dựng văn hóa ứng xử của người Hà Nội hiện đại?
- Hôm nọ tôi gặp hai cậu đi ở đường va vào nhau. Chính cậu gây va chạm lại hùng hổ, nhưng người bị thiệt đã nhanh chóng xin lỗi trước, nên anh kia dịu hẳn đi, không có cách gì gây sự nữa. Tôi nghĩ phương pháp ứng xử bây giờ là biết điều, nhún nhường. Mình đúng nhưng mình cứ xin lỗi đi. Phải là người có văn hóa thì mới làm được việc xin lỗi ấy, nếu không sẽ đánh nhau ngay. Đó không phải tự làm mất phẩm giá con người mà tôi cho những con người ấy là biết phẩm giá, biết cách tôn trọng mình.
Việc xây dựng đời sống văn hóa ở Hà Nội đã là một hành trình dài hàng chục năm, trong đó gốc rễ vẫn là những gia đình văn hóa. Song người ta vẫn chưa thôi băn khoăn về độ thực chất của danh hiệu gia đình văn hóa - nơi khởi nguồn của ứng xử văn hóa?
- Tôi đã có một bài tham luận với Ủy ban MTTQ TP khi trao đổi về vấn đề xây dựng Gia đình văn hóa. Tôi không tán thành chuyện bình bầu như bây giờ và phát cho người ta những giấy in công nhận Gia đình văn hóa một cách tràn lan. Nếu Hà Nội có 80% Gia đình văn hóa đã là tốt lắm rồi, nhưng giờ 85%, 87% thậm chí 90% gia đình văn hóa. Người ta nhận tờ giấy đó, chưa chắc đã dán lên để tự hào và noi theo. Như thế có phải lãng phí? Chưa kể quận Hà Đông có thời làm hẳn tấm tôn sơn, in chữ đóng trước cửa mỗi nhà. Chẳng lẽ những gia đình không có tấm biển kia là "không văn hóa" chăng?
Rồi trong gia đình có nhiều người, có thể một người con bị nghiện, thì cả nhà không được công nhận Gia đình văn hóa. Cách làm này đẩy người ta vào hướng không hòa nhập cộng đồng, bởi những thành viên còn lại không phải là không có văn hóa. Vấn đề chính là phải giúp đỡ để người con cai nghiện được. Thế nên, tôi nghĩ, chúng ta chỉ nên bầu những Gia đình văn hóa tiêu biểu, mỗi phường chỉ khoảng 10 đến 15 nhà thôi.
Việc xây dựng Gia đình văn hóa rất quan trọng. Tôi thấy những nhà có nền nếp không bao giờ xảy ra chuyện con cháu hư. Vì chúng được học tập từ bé nền nếp gia đình, cách đi đứng, ăn nói, ứng xử có văn hóa. Thế nên để có đời sống văn hóa, có văn hóa ứng xử thì mỗi gia đình phải giáo dục con từ nhỏ.
Trong bức tranh văn hóa ứng xử hiện nay, người ta cũng bức xúc nhiều về góc văn hóa giao thông. Theo ông để chấn chỉnh văn hóa ứng xử trong giao thông cần bắt đầu từ đâu?
- Ý thức con người vẫn là chủ yếu. Luật lệ hay hình phạt cũng không ăn thua, căn bản là ý thức con người. Từ trường học mầm non, tiểu học đã phải xây dựng ý thức cho trẻ, đừng chờ tới khi lớn lên. Để cho trẻ thấy vấn đề đó từ nhỏ và sẽ trưởng thành theo thời gian. Tôi đã cộng tác với Sở GD&ĐT, biên soạn bộ sách xây dựng người Hà Nội thanh lịch. Bây giờ tất cả các trường đã ứng dụng vào giảng dạy từ lớp 1 đến lớp 11. Không phải lý luận mà là lấy thực tiễn làm bài giảng, lấy hành động cụ thể cho các cháu so sánh, từ đó lọc ra cho mình hành động đúng. Và còn một ý nữa, xây dựng văn hóa giao thông phải đồng bộ với văn hóa trong các lĩnh vực khác của cả cộng đồng, ví như văn hóa của người lãnh đạo, công chức...
Vậy là để xây dựng văn hóa ứng xử, chủ yếu vẫn là tuyên truyền?
- Đúng vậy, dùng biện pháp tuyên truyền là chính. Và lấy gia đình làm gốc, đừng ỷ lại xã hội, ỷ lại nhà trường. Sự ỷ lại đó là không phù hợp!